بررسی و مطالعه مجموعه سفالهای سلجوقی تا پایان ایلخانی موزه بوعلی همدان

در دوره اسلامی سفال و سفالگری وارد مرحله جدیدی شد و سفالگران در فرم و تزیینات ظروف ابداعاتی انجام دادند که موجب تغییرات تاریخی و پیدایش توانایی های تازه ای در دنیای سفالگری شد . این تحولات در سده های میانی اسلام در ایران (سلجوقی ، خوارزمشاهی ، ایلخانی ) به نهایت پیشرفت رسید و انواع شیوه های تزیینی در این دوران به کار رفته است .سفالگران این دوران توانستند با تکنیک برتر در مراحل گوناگون سفال سازی مانند تهیه خمیر ، لعاب ، تزئین و پخت این صنعت و هنر سنتی را به حد اعلای ترقی برسانند و سفال هایی را با تکنیک های مختلف از جمله ، نقش کنده زیر لعاب،زرین فام وسفالینه با نقاشی زیر لعاب را با مهارتی خاص بسازند . در موزه ها و مجموعه های مختلف نمونه های بسیاری از این نوع سفال ها موجود است که برخی از آن ها تاکنون به دقت مورد مطالعه قرار نگرفته، از جمله؛ موزه بوعلی سینا همدان که دوازده نمونه از این نمونه سفال ها را در مخزن خود دارد که تا کنون مطالعه ای روی آن ها صورت نگرفته است. این نمونه ها به استثنای یک نمونه که با تکنیک منقوش گلابه ای ساخته شده است ؛ با تکنیک زرین فام ، لعاب دار یک رنگ با تزیین کنده و منقوش زیر لعاب ساخته شده اند که موضوع مورد پژوهش در این رساله می باشند . از این رو در این رساله که به روش کتابخانه ای و میدانی انجام شده، سعی بر آن است تا با بررسی نقوش و فرم این سفال ها و همچنین مطالعه تطبیقی از طریق بازدید از موزه های داخلی(موزه آبگینه و سفال ،موزه ایران باستان و موزه رضا عباسی) و سایت موزه های خارجی و نیز کتب و منابع چاپ شده، به مراکز ساخت و گاهنگاری نسبی این سفال ها پرداخته شود. با توجه به مطالعات صورت گرفته می توان دریافت، که از سه مورد ظرفی که با تکنیک لعاب دار یک رنگ با تزیین کنده ساخته شده اند ، احتمالا مرکز ساخت دو نمونه نیشابور ویک نمونه متعلق به ری باشد . و سه ظرفی که با تکنیک نقاشی زیر لعاب ساخته شده اند ؛ دو نمونه متعلق به سلطان آباد ، یک نمونه به تقلید از کاشان ساخته شده است و سه نمونه از چهار ظرف زرین فام نیز ، مربوط به کاشان و یک نمونه احتمالا کاشان می باشد . ازلحاظ تاریخی می توان هشت نمونه را به اواخر قرن ششم ه.ق و اوایل قرن هفتم ه.ق ،یک نمونه را به قرن هشتم ه. ق و یک نمونه را به اواخر قرن هفتم ه. ق و اوایل قرن هشتم ه.ق منسوب کرد . دو نمونه ازظروف این مجموعه در بازه زمانی این رساله قرار نمی گیرند یک نمونه با تکنیک منقوش گلابه ای متعلق به قرون سوم و چهارم هجری قمری از تولیدات نیشابور می باشد که موزه به اشتباه برای این اثرتاریخ سده هشتم هـ.ق را ارائه نموده است و نمونه دیگر با تکنیک قلم مشکی زیر لعاب که به لحاظ نقش و فرم جدید است متعلق به دوران معاصر می باشد که موزه برای این اثر نیز تاریخ سده ششم ه .ق را در نظر گرفته است